TDK'nın yeni sözlüğünde ilkler

92 bin 292 sözcük ve 122 bin 423 söz varlığı olan sözlükte, şehir ve ilçe adları bulunurken, Türkçe kodlamadaki düzenlemeler de kendine yer buldu. İşitme engelliler için işaret parmak diline yer verilen sözlükte bakın neler var?

Türk Dil Kurumu (TDK) Başkanı Prof. Dr. Şükrü Haluk Akalın, bu sözlükte Türkçenin bütün söz varlığını sunmaya çalıştıklarını belirterek, bunun için sözcüklerin anlamlarla birlikte değerlendirilmesinin yanısıra terimlerin, deyimlerin de birlikte değerlendirilmesi yoluna gittiklerini ifade etti.

Bu baskıda şehir ve ilçe adlarının ilk kez sözlüğe girdiğini anlatan Akalın, kelimelerin doğru söylenişinin öneminden yola çıkarak okunuş bilgilerinin de yer aldığının altını çizdi. Örneğin, Hakkari şehrinin ince ''A'' ile söylenmesi ya da Zonguldak kentinin ''Zonguldak''ı şeklinde yazılmasına rağmen ''Zonguldağı'' biçiminde okunması gerekiyor.

Türkçede harflerin kodlamalarına ilişkin farklı örnekler verilmesini gözönüne alarak, daha önce Türk Standartları Enstitüsü ile çalışma yaparak bir standart oluşturduklarını anımsatan TDK Başkanı, ''İşte şehirlerimizin bu şekilde kodlamada kullanılması da alfabemizde yer aldı. Harfin yazılışıyla ilgili, büyük-küçük harf el yazısıyla ilgili, adıyla ilgili bilgilerden sonra, harfin kodunu da burada belirtiyoruz'' dedi.

Sözlüğün bir de ekler bölümünün yer aldığını anlatan Prof. Dr. Akalın şunları anlattı:

''Benzer özellikleri biz yabancı dillerin sözlüklerinde görmekteyiz. Örneğin Oxford sözlüğünde, Webster sözlüğünde, Larousse'ta, sözlükte yer almayan bazı bilgiler sözlüğün sonuna ek bilgiler olarak ekleniyordu. Türkçe sözlükte bugüne kadar bu yola hiç başvurulmamıştı. İlk kez 11. baskıda, ek bilgiler bölümünde Türkçe ile ilgili genel bilgiler yer almaktadır. Türkçenin içinde bulunduğu dil ailesi, kısa tarihi, söz varlığıyla ilgili gözlemler ve belirlemeler, kullanmakta olduğumuz yazının özellikleri, harflerin yazılışları - özellikle el yazısıyla - yazılışları...Ekler bölümünde meraklısına Türklerin kullandığı Göktürk, Uygur ve Arap yazıları hakkında bilgiler de veriyoruz.''

Sözlüğümüzün ekler bölümünde ülke adları, başkent adları, para birimi adları da yer alıyor. TDK, bu sözlükte özellikle basın kuruluşlarını düşünerek, ülkelerde meydana gelen olayları verirken, bu ülkelerin adlarının, başkentlerinin, harflerinin veya para birimlerinin yazılışında hangi yazılışın esas alınacağı konusunda yaşanan tereddütleri de ortadan kaldıracak.

Parmak alfabesinde harflerin gösterilişinin ilk kez bu sözlükte kullanıldığını dile getiren Akalın, böylece işitme engellilerin iletişim kurmada kullandıkları işaret dilinin temelini oluşturan Türk parmak alfabesinin de bir standarda kavuşturulduğunu ve harflerle birlikte işaret dilinde harflerin parmaklarla gösterilmesinin de sözlükte yer aldığını ifade etti.

''ESKİ DEVLET BAKANI'' MI, ''DEVLET ESKİ BAKANI'' MI?

Türk dilinde en çok tartışılan konulardan biri de bu sözlükte değinilen konular arasında. TDK Başkanı Akalın, sözlükte ''Eski'', ''Sayın'', ''Muhterem'' gibi sözcüklerin nasıl ve nerede kullanılması gerektiğine de dikkat çektiklerini söyleyerek, ''Bunlarla ilgili genel kurallar burada var. Resmi hitaplar yer alıyor. Örneğin bir devlet görevlisine görevde bulunduğu sürede nasıl hitap edileceği belirtiliyor. '''Devlet eski bakanı' mı, 'eski devlet bakanı''' mı sorusuna da burada yanıt vermiş oluyoruz'' diye konuştu.

Akalın, kimi zaman ''Sayın'' sözcüğünün de unvanlarla birlikte kullanılmasında bir tereddüt yaşandığını dile getirerek, ''Profesör Sayın X. mi? Sayın Profesör X mi? Bütün bunları sözlüğün bu ek bölümünde bulabileceksiniz'' ifadelerini kullandı.

Sözlük oluşturulurken, günümüzde insanların elektronik posta kullanarak devlet kurumlarına çeşitli sorunlarını iletmesi dikkate alınarak, resmi elektronik posta yazışmalarının nasıl olması gerektiğine de yer verilmiş.

''DERLEM'' YAZILIMIYLA BİLİNMEYEN SÖZCÜKLER ARANDI

''TDK Türkçe Sözlük''ün hazırlanması sırasında uygulanan bir yöntem de bilgisayar destekli tarama... Türk Dil Kurumu, Türkçenin söz varlığında bulunmayan sözcükleri seçmek amacıyla, ''Derlem'' (corpus) yazılımıyla pek çok Türk şair ve yazarın eserini taramış. Akalın, ''Bu tarama sonucunda söz dağarcığında bulunmayan sözlerin de bu sözlüğe eklendiğini'' kaydetti.

Yazışmalarla ilgili bilgilerin de ilk kez yer aldığı sözlük, dilekçe, özgeçmiş yazarken hangi bilgilere yer verilmesi gerektiğinin de örneklerini sunuyor.

2800 SAYFALIK SÖZLÜK ELDE CİLTLENİYOR

Şu anda sadece ön baskısı yapılan sözlüğün basım çalışmaları sürüyor. 100 bin adet basılacak olan sözlüğün bir özelliği de cildin 2800 sayfa olması dolayısıyla tek tek elde ciltlenecek olması. Baskının birkaç ay içerisinde tamamlanması öngörülüyor. Sözlük özel üretilmiş dönüşümlü 346 ton kağıda basılacak ve daha sonra satışa çıkacak.

DİĞER İLKLER

- İlk kez bu baskıda ek bilgiler bölümünde ulusal ve uluslararası yüzlerce kuruluşun kısaltması Türkçenin kuralına göre ve adların açık biçimleriyle veriliyor.

- İlk kez bu baskıda yazım ile ilgili temel özellikler ek bilgiler bölümünde yer alıyor. Şapka işaretlerinin kaldırılmadığı, mutlaka kullanılması gereken yerlerin hangi sözcükler olduğu belirtiliyor.

- Ek bilgiler bölümünde ''çevrimler'' başlığı altında uzunluk, ağırlık, hacim, sayı, tarih birimleri arasında çevrimler ile ''Dünya saat dilimleri'' yer alıyor.

- Sözlükte ''Türkiye'' başlığı altında yüzölçümü, kara sınırları ve kıyılarının uzunluğu, bazı göllerin alanları ve ırmakların uzunluğuna da yer veriliyor.