Farsça

Farsça (فارسی), İran İslâm Cumhuriyeti, Afganistan, Tacikistan, Özbekistan ve Basra Körfezi ülkelerinde konuşulan Hint-Avrupa dil ailesine mensup dildir. Farsî (Parsi) ya da Acemce de denir. Hint-Avrupa dil ailesinin bir kolu olan Hint-İran dillerinin İran öbeğine bağlıdır. Antik Pers halkının konuştuğu dilden türemiştir.

Farsça ve lehçeleri İran, Afganistan ve Tacikistan'da resmî dil statüsündedir. CIA World Factbook'a göre İran, Afghanistan, Tacikistan ve Özbekistan'da yaklaşık 64 milyon kişinin anadili Farsça'dır. Hindistan ve Pakistan başta olmak üzere diğer ülkelerde de bir o kadar daha kişinin bu dili konuştuğu tahmin edilmektedir. 2006 yılında UNESCO'ya Farsça'yı da dillerinden biri olarak seçmesi önerildi.

Farsça, komşu ülkelerin dillerini, özellikle Orta Asya, Kafkasya ve Anadolu'daki Türk dillerini etkilemiştir. Arapça ve Mezopotamya dilleri üzerindeki etkisi ise daha azdır. Farsça İslamdünyasının ikinci kültür dilidir.İslam klasiklerinin (özellikle tasavvufla ilgili olanları) bu dide yazılmıştır.şiirsel ve melodik ağırlığı olan bir dildir. İngiliz sömürgeciliğinden beş yüzyıl önce, Hindistan ve civarında ikinci dil olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktaydı. Güney Asya'da kültür ve edebiyat dili kabul edilmişti. Moğol İmparatorluğu zamanında ise resmî dil oldu. Farsça'nın bölgedeki tarihsel etkilerinin kanıtı Hindustani, Kaşmiri, Punjabi, Sindhi, Gujarati, Bengali ve hatta Telugu dilleri üzerindeki süregelen etkisinden ve bölgede İran edebiyatının hala sevilmesinden anlaşılabilir. Özellikle Urdu Farsça'nın Arapça, Türkçe ve Güney Asya'nın bölgesel dillerinin kombinasyonudur, Hindistan Moğol İmparatorluğu'nun müslüman bölgelerinde yoğun bir şekilde kullanılmıştır.

Etimolojisi:

Farsça, İ.Ö. 550-330 yılları arasında İran' da hüküm süren Parsa halkının konuştuğu dilden gelmektedir. Osmanlı' da da Farisi, Farsi, Parsça, Parsi, Farsî olarak adlandırılmıştır. Pers İmparatorluğunun resmî dili olduğu dönemde, imparatorluk sınırları içerisinde çok geniş bir bölgede konuşulmaktaydı. 18. yüzyılda İngilizler yasaklayana kadar Hindistan'da mahkemelerde resmi dil idi. Delhi' deki Kızıl Kale' nin duvarlarında şu cümle yer alır:

"Eger firdevs der cehan est hemin est o hemin est o hemin est"; - 'Eğer dünyada cennet varsa, buradadır, buradadır, buradadır"

Arapça' da "p" harfi olmadığından Farsi şeklinde telaffuz edilmeye başlanmıştır. Farsça büyük değişime uğrayarak günümüzdeki halini almasına rağmen, şu şekilde kategorize edilebilir:

* Eski Farsça
* Orta Farsça
* Klasik Farsça
* Çağdaş Farsça

Orta Farsça:

Sasaniler döneminde konuşulan ve "Pehlevice" olarak da bilinen Farsça' dır. Zerdüştlükle ilgili birçok yazılı belge bu dildedir. Bundahish, Arda Virafname, Mainu Khared, Pandnameh Adorbad Mehresfand bu belgelerden bazılarıdır.

Klasik Farsça:

Klasik Farsça' nın orijini çok belirgin değildir. Kelime kökleri ülkenin değişik kesimlerinde konuşulan dillerden alıntıdır, ama kelimelerin çoğunluğunun kökü "Eski Farsça", "Pahlavi" ve Avesta' dandır. Klasik yazımlarda ve şiirlerde kendini gösterir. Firdevsi (Ferdovsi) bu dili Arap istilacılardan korumak için 30 yıl acı çektiğini ve neredeyse dilin kaybolma noktasında olduğunu söyler. Daha sonraları, Moğollar İran' ı işgal ettiği zaman, Fars kültürünü, dilini ve edebiyatını geniş bir alana yaydılar. Hindistan' da mahkeme dilini Farsça yaptılar.


Avrupa dillerinden gelen kelimeler Farsça' da tam karşılığı olmadığı için bir durumu ya da ürünü betimlemek için aynen alınmıştır. Teknik olmayan bazı kelimeler de, örneğin; mersi (teşekkür) dile yerleşmiştir.

Farsça'nın Lehçeleri

Standard Farsça'nın 3 çağdaş varyasyonu vardır:

1. Farsça : İran'da konuşulan Çağdaş Farsça
2. Tacikçe: Tacikistan, Özbekistan ve Rusya'da konuşulan Farsça. Kiril alfabesiyle yazılır.
3. Darice: Afganistan, Özbekistan ve Pakistan'da konuşulan Farsça

Ayrıca İran, Afganistan ve Tacikistan'da standard Farsça'dan biraz farklı olan yerel lehçeler de vardır. Lari (Iran), Hazaragi (Afganistan), ve Darwazi (Afghanistan veTacikistan) bunlardan bazılarıdır.

The Ethnologue, konuşulduğu yerlere göre şu sınıflandırmayı önermektedir:

* Batı Farsça'sı veya İranca (İran)
* Doğu Farsça'sı (Afganistan)
* Tacikçe (Tacikistan, Özbekistan)
* Hazaragi (Afganistan)
* Aimaq (Afganistan)
* Bukharice (Israil, Özbekistan)
* Darwazi (Afganistan, Tacikistan)
* Dzhidi (Israil, İran)
* Pahlavani ( Sistan eyaletinin bazı yerlerinde ve Afganistan)

Çağdaş İran'da veya sınıra yakın bazı yerlerde etnik grupların konuştuğu bağlantılı diller şunlardır:

* Luri (veya Lori), İran'ın güneybatısında Lorestan ve Khuzestan eyaletlerinde.
* Taliş (veya Talişi), kuzey İran ve Azerbaycan'ın güney bölgelerinde
* Tat (veya Tati veya Eştehardi), Doğu Azarbaycan, Zancan ve Qazvin'de. Ayrıca Azerbaycan ve Rusya bazı yerlerinde konuşulur, Musevi ve Hristiyan Tat olarak ayrılır.
* Darice (veya Gabri) İran'ın Yazd ve Kerman bölgelerinde bazı Zerdüştiler tarafından konuşulur. Yezdi olarak da adlandırılır.

Tacikler'in konuştuğu Farsça, Sovyet döneminde ayrı bir edebiyat dili haline gelmiş olup geneli ile Farsça' nın bir lehçesi olmasına karşın ayrı bir dil sayılır. İran' da ve Afganistan'da Arap kökenli Fars alfabesi kullanılırken, Tacikistan'da Kiril alfabesi kökenli Tacik alfabesi kullanılır.

Üç lehçe karşılaştırılacak olursa, birbirinden çok farklı olmadığı görülür. Afganistan Farsçası'nda kelimeler farklı söylense de, İran Farsçası'nda yazıldıkları gibi yazılırlar. Tacik Farsçası'nda ise telaffuzdaki farklar yazıya da yansır.

Farsça'nın doğuşu

* Farsça'da Türkçe gibi Orta Asya civarlarında(güney batısında) doğmuştur.İslam'ın

doğuşundan sonra Arapça,Türkçe gibi dillerinden çok azda olsa etkilenmiştir.Farsça,Hint-Avrupa dilleri sınıfında yer alır.Gramatik ve dil yapıları başlıca sebepleridir.Dillerinin çekimli bir dil olması ve proto-Hint Avrupa dilinden gelmiş olması buna bir sebebtir.

Alıntı